"Vrij van" claims: toegestaan of niet?

Lactose (melksuiker) is een suiker dat van nature in melk van zoogdieren voorkomt en dus in producten als yoghurt, smeerkaas, roomboter en slagroom zit. In harde kaas zit geen lactose meer, omdat het tijdens de rijping volledig wordt afgebroken. Lactase is het enzym dat lactose in het lichaam afbreekt. Sommige mensen hebben het enzym lactase niet of weinig, en kunnen daardoor lactose niet of niet volledig verteren. Als de aanbevolen hoeveelheid melk of melkproducten klachten geeft, is er sprake van lactose-intolerantie.

In principe bevat brood geen melk of lactose en kunnen mensen met lactose-intolerantie gewoon brood eten. De basis ingrediënten van brood zijn immers bloem of meel, water, gist of een ander rijsmiddel en zout. Sommige bakkers gebruiken een broodverbetermiddel die eventueel wel lactose kan bevatten. Voor speciaal brood, zoals melkbrood, croissants en briochebrood kan er voor gekozen worden om een deel van het water te vervangen voor melk(poeder). Ook dan bevat het product lactose. Als er vragen van klanten over komen, kan u altijd uw receptuur of ingrediëntendeclaratie erbij pakken. Houd altijd rekening met mogelijke kruisbesmetting.

Lactosevrij in de wet
Er zijn steeds meer levensmiddelen te vinden die de claim lactosevrij dragen. In principe mag dat, omdat er alleen een Europese norm is alleen vastgelegd voor zuigelingenvoeding. Echter, claims mogen niet misleidend, verwarrend of dubbelzinnig worden bevonden. De NVWA heeft aangeven bij handhaving de norm van 100 ppm (10 mg lactose per 100 gram product) aan te houden (komt overeen met de wettelijke norm voor zuigelingenvoeding).

Op lactosevrije producten wordt af en toe de term 0% lactose of zero lactose genoemd. Dat suggereert dat het product absoluut geen lactose bevat. Bij lactosevrij gemaakte zuivelproducten blijft altijd een rest hoeveelheid lactose in het product achter. Ook al is deze hoeveelheid mogelijk te klein om te meten, 0% lactose kan niet gegarandeerd worden als het gaat om producten waarin lactosevrij gemaakte zuivelproducten zijn verwerkt.

NB: Lactose is dus gelinkt aan melk, maar lactosevrije producten zijn niet altijd geschikt voor mensen met een melkallergie. Mensen met een melkallergie ontwikkelen een allergische reactie door melkeiwit, een eiwit dat aanwezig is in melkproducten. Lactosevrij gemaakte zuivelproducten bevatten dit melkeiwit ook nog, ondanks dat lactose niet (of heel weinig) aanwezig is. Lactose is immers een melksuiker en geen melkeiwit. Wanneer u lactosevrije zuivelproducten verwerkt in uw eindproduct, zou u de claim lactosevrij aan kunnen vullen met niet geschikt voor personen met een melkallergie en/of niet geschikt voor personen met galactosemie*(in het geval lactosevrij gemaakte zuivel door een enzymatische behandeling is gebruikt). Deze aanvulling is niet verplicht – aangezien er geen wetgeving is – maar biedt wel meer duidelijkheid aan de consument. Pas wel op met het gebruik van de claim lactosevrij in combinatie met bijvoorbeeld de waarschuwing kan sporen van melk bevatten. Hoewel lactose en melkeiwit verschillend zijn, kan het zijn dat mensen verward raken door deze claim in combinatie met de waarschuwing. Beide vermeldingen mógen wel samen op een verpakking staan.

* galactosemie is een zeldzame, ernstige stofwisselingsziekte waarbij galactose (enkelvoudige suiker) niet kan worden afgebroken.

De claim allergeenvrij is niet gebonden aan wetgeving, maar schept wel een grote verwachting bij de consument. Een producent bedoelt met deze claim dat het product vrij is van de 14 allergenen die wettelijke gedeclareerd moeten worden. Maar er zijn veel meer allergenen dan de wettelijke 14 bekend (wel 180!). Een consument kan verwachten dat de producten helemaal geen allergenen bevat. De claim allergeenvrij  kan dus verwarrend zijn voor de consument. Pas dus op: allergeenvrij is niet hetzelfde als vrij van declareerbare allergenen. In plaats van gebruik van de claim allergeenvrij moet dus expliciet vermeld worden welke allergenen afwezig zijn.

De Reclame Code Commissie heeft in 2016 bepaald dat claims als (100%) allergeenvrij misleidend zijn.

Andere vrij van claims, zoals melk- of eivrij, zijn niet gebonden aan wetgeving. Zonder wettelijke grenzen wordt vrij van als niet-detecteerbaar geïnterpreteerd. Maar alsnog mogen deze claims niet op een verpakking staan wanneer het misleidend, verwarrend of dubbelzinnig is. Dat geldt overigens ook voor de vermelding dat het product mogelijk sporen van een allergeen bevat (kan sporen bevatten van ..). Ook dit is een vrijwillige vermelding, die niet misleidend, verwarrend of dubbelzinnig mag zijn. Bovendien moet een producent er alles aan doen om kruisbesmetting te voorkomen (zie tab glutenvrij), vooral omdat consumenten deze vermelding niet per se als waarschuwing zien.

Let op: Claims m.b.t. de voedingswaarde van een product (bijvoorbeeld over de hoeveelheid energie, vet, koolhydraten, eiwitten, vezels, vitaminen of mineralen) zijn wel wettelijk vastgelegd. Denk bijvoorbeeld aan claims als bevat geen energie, vetarm, vetvrij, vrij van verzadigd vet, suikervrij, zonder toegevoegde suikers of zoutloos. Maar ook hierbij geldt dat claims niet mogen misleiden. Meer over deze claims vindt u in de werkwijzer bij het artikel Voedingsclaims en voorwaarden.