Gezondheidsclaims en voorwaarden

Er zijn drie soorten gezondheidsclaims:

• Generieke gezondheidsclaims (zogenaamde artikel 13(1)en (5) claims). Dit zijn algemene beweringen over de invloed van een levensmiddel of ingrediënt op de gezondheid. Bijvoorbeeld: ‘jodium draagt bij tot een normale productie van schildklierhormonen en tot een normale werking van de schildklier’.
• Claims inzake ziekterisicobeperking (zogenaamde artikel 14(1)(a) claims). Deze claims beweren dat een levensmiddel of ingrediënt het risico op een bepaalde ziekte helpt beperken. Bijvoorbeeld: ‘Het is aangetoond dat plantensterolen de bloedcholesterol verlagen. Een hoog cholesterolgehalte is een risicofactor bij de ontwikkeling van coronaire hartziekten’.
• Claims gericht op de ontwikkeling en gezondheid van kinderen (zogenaamde artikel 14(1)(b) claims). Deze claims richten zich op een gezondheidseffect van een levensmiddel of ingrediënt speciaal voor de doelgroep kinderen. Bijvoorbeeld: ‘Calcium ondersteunt de groei en ontwikkeling van botten van kinderen’.

Voorwaarden

Je mag een claim pas gebruiken als deze is goedgekeurd door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA), wat betekent dat er voldoende bewijs is dat de claim klopt. De toegestane en afgewezen gezondheidsclaims staan in een Europees register (Engelstalig). Daarbij moet je er dan ook nog op letten dat je de juiste bewoordingen kiest voor de goedgekeurde claim en dat je voldoet aan de voorwaarden voor gebruik ervan.

In dit register kun je op verschillende onderwerpen zoeken zoals:

• ‘claim status’ -> goedgekeurd (authorised) of afgewezen (non-authorised);
• ‘type claim’-> de art 13(1) claims zijn de generieke gezondheidsclaims;
• ‘search’ -> op naam van een voedingsstof of op een woord in de claim (hier moet je wel de Engelse taal aanhouden).

Je selectie komt in beeld met de goedgekeurde claimbewoording en de voorwaarden voor gebruik.

Een Nederlandstalige lijst met alle goedgekeurde generieke gezondheidsclaims vind je onder deze link (kijk naar de geconsolideerde versie). De geformuleerde woordkeuze is leidend. Om je te helpen bij deze zoektocht heeft de Keuringsraad een Claimsdatabase opgesteld waarin je kunt zoeken op nutriënt/levensmiddel (bijvoorbeeld koolhydraten, roggevezels, magnesium, jodium) en op een toepassingsgebied (bijvoorbeeld energie, botten, spieren of spijsvertering).

Generieke gezondheidsclaims zijn te verdelen in drie soorten:

• claims over de rol van een voedingsstof of andere stof bij de groei, ontwikkeling en functies van het lichaam;
• claims over psychologische en gedragsfuncties;
• claims gericht op afslanken of gewichtsbeheersing of op vermindering van een hongergevoel.

Generieke gezondheidsclaims kunt u gebruiken zonder dat daarvoor een specifieke vergunning nodig is. Wel moet uw product aan bepaalde voorwaarden te voldoen. De lijst met toegestane claims geeft aan in welke mate de stoffen in een levensmiddel aanwezig dienen te zijn om het aangekondigde effect te bewerkstelligen. Bovendien moet u kunnen aantonen dat de bewuste stof in een voedingsmiddel voor het lichaam beschikbaar is. De vorm waarin de stof voorkomt is dus belangrijk, net als de aanwezigheid van stoffen in het product die de opname daarvan kunnen belemmeren.

Een voorbeeld van een toegestane generieke gezondheidsclaim is:
‘Tarwezemelvezels dragen bij tot een snellere darmpassage tijd’
Voorwaarden: De claim mag alleen worden gebruikt voor levensmiddelen met een hoog gehalte aan deze vezels, zoals bedoeld met de claim ‘vezelrijk’ (meer dan 6 gram vezel per 100 gram product). Om de claim te mogen gebruiken moet u de consument er tevens over informeren dat het gunstige effect optreedt bij een dagelijkse inname van ten minste 10 g tarwezemelvezels. (Bijvoorbeeld: door een dagelijkse portie van minimaal 167 gram van het product (met 6 gram tarwezemelvezels per 100 gram) te adviseren).

Ook voor claims over ziekterisicobeperking of een claim gericht op de ontwikkeling en gezondheid van kinderen geldt dat ze pas gebruikt mogen worden als ze beoordeeld en goedgekeurd zijn. Een nieuwe aanvraag is daarom vaak alleen weggelegd voor bedrijven/instanties die geld hebben om onderzoek te laten uitvoeren en een dossier met wetenschappelijke bewijzen op te bouwen.

Cruciaal hierin is dat bedrijfseigen onderzoeksgegevens maximaal 5 jaar kunnen worden beschermd. In de claimbeoordeling door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) wordt namelijk bepaald of de bedrijfseigen onderzoeksgegevens leiden tot de goedkeuring van de claim of dat de claim ook zonder deze gegevens is bewezen. De Europese Commissie stelt vervolgens een verordening op waaruit blijkt of de vergunning voor 5 jaar wordt verleend aan het bedrijf die de aanvraag heeft ingediend of dat de claim door alle bedrijven mag worden gebruikt. In het laatste geval moeten bedrijven die de claim ook gebruiken zelf wel voldoende wetenschappelijke onderbouwing voor de specifieke claim kunnen overleggen aan controlerende instanties.

In het Europese register staan deze claims (Engelse bewoordingen), de daarbij geldende voorwaarden en een link naar de Europese verordening waarin is opgenomen of de vergunning voor de claim specifiek voor de aanvrager is of dat het gebruik van de claim niet door eigendomsrechten wordt beschermd.

In de claimsverordening is een aantal (gezondheids)claims opgenomen, die zeer nadrukkelijk verboden zijn. Het gaat daarbij om:

• claims die betrekking hebben op de mate of de snelheid van gewichtsverlies;
• claims die verwijzen naar adviezen van artsen of andere gezondheidsinstellingen, waarin de suggestie wordt gewekt dat het niet eten van het levensmiddel schadelijk kan zijn voor de gezondheid;
• claims die beweren dat het niet eten van een levensmiddel de gezondheid kan schaden;
• (medische) claims die beweringen maken over een geneeskrachtige werking (het voorkomen, behandelen of genezen van een ziekte of daarop toespelen).

Het gebruik van een gezondheidsclaim moet vergezeld gaan met extra informatie op het etiket van het betreffende product. Hoeft het product niet geëtiketteerd te worden, dan moet er toch aanvullende informatie zichtbaar gemaakt worden bij het product, bijvoorbeeld in de reclame of bij de presentatie ervan.

Bij een gezondheidsclaim vermeldt u op het etiket/presentatie:

• een bewering die wijst op het belang van een gevarieerde, evenwichtige voeding en een gezonde levensstijl;
• de benodigde hoeveelheid van het levensmiddel of het vereiste consumptiepatroon om het geclaimde effect te bereiken;
• indien nodig een waarschuwing voor mensen die het levensmiddel moeten vermijden (bijvoorbeeld zwangere vrouwen);
• een passende waarschuwing voor producten die bij overmatig gebruik een gezondheidsrisico inhouden;
• de voedingswaardedeclaratie met de hoeveelheid energie, vetten, verzadigde vetzuren, koolhydraten, suikers, vezels, eiwitten en natrium. Deze lijst wordt eventueel aangevuld met de stof waarover de claim gaat, als deze niet tot de basis vermelding behoort.

Wie niet voldoet aan de voorwaarden voor gezondheidsclaims, kan een forse boete tegemoet zien. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) controleert gezondheidsclaims. De NVWA treedt bijvoorbeeld ook op tegen de uiting ‘gezond’ op een product, wanneer deze niet vergezeld gaat van een geldige gezondheidsclaim. U leest meer over de handhaving in het artikel ‘Handhaving NVWA op de claimswetgeving’.