Een goed verhaal: invloed van brood op het milieu

26 jun 2023

Duurzaamheid is een thema dat steeds meer aandacht krijgt. Kijken we specifiek naar voeding, dan kan dat over van alles gaan: van minder eten weggooien thuis, tot aan CO2 neutraal voedsel produceren, tot aan meer lokaal graan produceren. Die aandacht is nodig. De grote invloed van voedselproductie en –consumptie op onze gezondheid en onze leefomgeving benadrukken het belang om met elkaar te kiezen voor een gezonder eetpatroon én duurzamere voedselproductie.

Brood is een basisvoedingsmiddel dat rijk is aan voedingstoffen tegen een relatief lage milieu-impact. Brood – en met name volkorenbrood – past daarom prima een gezond en duurzaam voedingspatroon. Maar hoe zit het precies met de milieu-impact van brood?

De resultaten van het project Brood & Duurzaamheid vindt u hier.

De milieu-impact van voeding
De productie van voedingsmiddelen vergt onder andere land, water, energie, (kunst)mest, diergeneesmiddelen en gewasbeschermingsmiddelen. Of het nu gaat om vlees, brood, groente, fruit of vis. Daarbij worden broeikasgassen, meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen naar het milieu uitgestoten. Naast de agrarische productiefase zorgen ook de bewerking, het verpakken, het transport en de distributie van producten voor belasting van het milieu. In totaal ontstaat ongeveer een derde van alle milieubelasting door het maken en eten van voedsel.

Alle voedselproductiesectoren hebben dus een milieu impact. Alleen de mate waarin verschilt per product. Een belangrijke milieubelasting is de uitstoot van broeikasgassen. Er zijn verschillende broeikasgassen, waarvan methaan en CO2 de bekendste zijn. Voor een vergelijking worden alle broeikasgassen teruggerekend naar CO2 equivalenten. De ‘carbon foot print’ of CO2-voetafdruk.

Brood en andere graanproducten hebben een relatief lage milieu-impact in vergelijking met dierlijke basisvoedingsmiddelen zoals zuivel en vlees. Voor Europees brood is deze gemiddeld 1,1kg CO₂equivalenten per kilo brood. Er is ook wat verschil tussen verschillende broodsoorten: volkorenbrood heeft een iets lagere milieu-impact dan witbrood en meergranenbrood, waar de milieu-impact van krentenbol en croissant hoger is.

grafiek broeikasemissies per voedingsmiddel

Tabel 1. Gemiddelde broeikasgasemissies (kg CO2 eq/kg product) van verschillende voedingsmiddelen in de Nederlandse voeding. Bron: RIVM, 2020.

Onderstaande figuur zoomt in op de productieketen van graankorrel tot brood, en de broeikasgassen die in dat traject vrijkomen. Wat opvalt is dat vooral granenteelt (o.a. door bemesting) veel broeikasgassen geeft en dus een grote impact heeft op de carbon footprint van brood. Ook de verwerking van ingrediënten in de bakkerij en het bakken van brood hebben een grote bijdrage aan de milieu-impact van brood.

grafiek
Dit voorbeeld van de CO₂ footprint van brood toont de hotspots in de broodketen. Voornaamste ecologische hotspots voor (Nederlands) brood zitten in de productie van tarwe (en andere primaire grondstoffen) en het bakken van het brood. Bron: Pensioen 2019 [23].

Uiteindelijk is de milieu-impact van brood afhankelijk van de gebruikte receptuur, het type landbouwsysteem van de graanteelt, het bakproces, de landelijke energiemix en de verschillen in de methodologische keuzes van LCA analisten.

Transport heeft in vergelijking met telen, bakken en afval een relatief kleine invloed. M.u.v. transport van winkel naar consument. Deze kan enorm bepalend zijn voor met name de klimaatimpact (CO₂ footprint) afhankelijk van transportmiddel, de afstand en de hoeveelheid boodschappen per rit [14].

De maalderij heeft een relatief kleine, maar toch relevante, impact. De grootste impactcategorie voor de maalderij is CO₂impact door het gebruik van fossiele energie t.b.v. het maalproces.

De verpakking heeft geen hoge directe invloed op de milieu-impact van de gemiddelde broodketen, maar ook hier is de range breed. Dit verschilt per type impact, het type verpakking en uiteraard de relatieve impact van andere categorieën. Sommige onderzoekers benadrukken hierbij dat de door hen gevonden klimaat-impact (CO₂) van verpakken relatief laag is in vergelijking met de impact van broodverspilling.

Een duurzaam, plan(ee)taardig voedingspatroon bestaat voornamelijk uit volkorengranen, noten, fruit en groenten en kleinere hoeveelheden ei, zuivel, kip en vis en weinig rood vlees en bewerkte producten. Brood – met name volkorenbrood – past hier dus prima in. Brood is als basisvoedingsmiddel een belangrijke leverancier van voedingsstoffen, vitamines en mineralen. Zo draagt brood bij aan de dagelijkse inname van koolhydraten en vezels, maar ook een scala aan vitamines (o.a. vitamine B1, 3 en 6) en mineralen (o.a. ijzer, jodium en fosfor) krijgen we binnen via brood. Wat vaak vergeten wordt is dat brood daarnaast voor een belangrijk deel in de eiwitinname van de gemiddelde Nederlander voorziet. In totaliteit leveren dierlijke productgroepen samen 58% van de eiwitten, plantaardige bronnen 37%. Bijna de helft (47%) van ons plantaardige eiwit inname wordt geleverd door brood en andere graanproducten.

Wel moet rekening gehouden worden met de Nederlandse eetgewoonten. Zo consumeren we de meeste zuivelproducten als onderdeel van de broodmaaltijd. Ook vleeswaren en eieren nemen een belangrijke plek in als broodbeleg. Hoewel brood op zichzelf dus een relatief lage milieu-impact heeft, is de impact van de traditionele broodmaaltijd een stuk hoger. Door brood te combineren met water, thee of plantaardige zuivel, en beleg op basis van groenten, fruit, noten en peulvruchten (pindakaas, humus, doperwtenspread, sojamelk, etc.), kan men de milieu impact van de broodmaaltijd verlagen.

Om de milieu-impact van brood naar beneden te brengen zijn er verschillende mogelijkheden, o.a.:

Gebruik van duurzame grondstoffen en ingrediënten
Energieverbruik verlagen
Verlagen van reststromen en afval, en beter gebruiken van de reststromen
Samenwerken met lokale leveranciers

Zie voor meer informatie de rapportages, factsheets en kansenkaart.

In Nederland staat brood op nummer 1 in de top 10 meest verspilde producten. Dat gebeurt zowel in de keten, als bij de consument thuis.

De belangrijkste oorzaken voor het relatief hoge retour aandeel is de korte houdbaarheid van dagvers brood en het beleid dat er de gehele dag door een breed assortiment aan dagvers brood beschikbaar moet zijn. Dat betekent dat er vaak aan het eind van de dag brood over is dat niet meer verkocht kan worden. Daarbij gaan niet alleen kilo’s brood verloren, maar ook de grondstoffen en energie die nodig waren voor de productie en distributie.

In het algemeen wordt een groot deel van het onverkochte brood verwerkt tot veevoer. Een klein deel wordt verwerkt tot paneermeel of croutons, of versuikerd tot suikerstroop wat een grondstof is voor zoetwaren, of hergebruikt als grondstof in brood na fermentatie. Daarnaast ontpoppen zich trendy initiatieven om oud brood nieuw leven in te blazen. Zo worden er broodpudding, tosti’s en andere producten van oud brood gemaakt én wordt zelfs bier gebrouwen van oud brood. Ook in de supermarkten zijn steeds meer initiatieven op verspilling tegen te gaan, bijvoorbeeld door brood ingevroren te verkopen.

Een groot deel van verspilling gebeurt bij de consument thuis. Ruim 60 miljoen boterhammen kunnen per week van de afvalbak worden gered. Per persoon is dat ongeveer 3 boterhammen per week.

TIP: Vertel uw klanten gerust wat u doet met brood dat overblijft, en geef ze tips mee hoe zij thuis brood het beste kunnen bewaren of leuke recepten voor oud brood!